Ο Μύθος με τη σπηλιά στην Πολιτεία του Πλάτωνα
Η Πολιτεία περιλαμβάνει την Αλληγορία του σπηλαίου, με την οποία ο Πλάτων εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.
Η σημερινή κατάσταση του ανθρώπου, λόγω απαιδευσίας, μπορεί να
αναπαρασταθεί άψογα από τον περίφημο μύθο του σπηλαίου που διηγείται ο
Πλάτωνας, στην αρχή του έβδομου βιβλίου της Πολιτείας του.
Ο άνθρωπος ζει σε μια ψευδαίσθηση
Σύμφωνα με τον αλληγορικό μύθο οι άνθρωποι ζούμε σαν φυλακισμένοι μέσα
στις παραισθήσεις και τις αυταπάτες μας και δεν μπορούμε να γνωρίσουμε
την αλήθεια γιατί μας εμποδίζουν τα δεσμά των αισθήσεων αλλά και τα
δεσμά των εξουσιαστών, που χειραγωγούν τις αισθήσεις μας ώστε να
αντιλαμβανόμαστε μόνο την πραγματικότητα όπως την καθορίζουν εκείνοι.
Κάποια στιγμή μερικοί δεσμώτες απαλλάσσονται επιτέλους από την επιρροή
των δογμάτων, χάρη στην παιδεία και τον ορθό λόγο και επιτέλους με
καθαρή σκέψη μπορούν να γνωρίσουν την αλήθεια βασιζόμενοι σε αποδείξεις.
Ο μύθος του σπηλαίου
απατηλές παραστάσεις
Ο μύθος αυτός διηγείται πως σε ένα σπήλαιο, κάτω από τη γη, βρίσκονται
μερικοί άνθρωποι αλυσοδεμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να δουν
μόνο τον απέναντί τους τοίχο. Δεν μπορούν να κοιτάξουν ούτε πίσω, ούτε
δεξιά, ούτε αριστερά. Πίσω τους ωστόσο είναι αναμμένη μια φωτιά. Έτσι
οτιδήποτε εκδηλώνεται πίσω από την πλάτη τους αναπαριστάνεται ως σκιά
στον απέναντι τους τοίχο. Επειδή οι άνθρωποι αυτοί σε ολόκληρη τη ζωή
τους τα μόνα πράγματα που έχουν δει είναι οι σκιές των πραγμάτων, έχουν
την εντύπωση ότι οι σκιές που βλέπουν πάνω στον τοίχο είναι τα ίδια τα
πράγματα. Εάν όμως κάποιος από τους αλυσοδεμένους ανθρώπους του σπηλαίου
κατορθώσει να ελευθερωθεί, να βγει από τη σπηλιά και να ανέβει πάνω στη
γη και, κάτω από το φως του ήλιου πλέον, δει τα πράγματα, θα καταλάβει
την πλάνη στην οποία ζούσε όσο ήταν μέσα στη σπηλιά. Θα αντιληφθεί τότε
ότι οι σύντροφοι του, που εξακολουθούν να βρίσκονται αλυσοδεμένοι στο
σπήλαιο, ακόμη ζουν βυθισμένοι μέσα στις ψευδαισθήσεις.
Η ερμηνεία του μύθου από τον μεγάλο μας φιλόσοφο
Πλάτων
Κατά τον Πλάτωνα, ο απελεύθερος δεσμώτης είναι ο φιλόσοφος, ο οποίος
βλέπει τα ίδια τα όντα, τις ιδέες, και όχι τα είδωλά τους. Οι
αλυσοδεμένοι σύντροφοι του είναι οι κοινοί άνθρωποι που, έχοντας εθισθεί
στις απατηλές παραστάσεις των αισθητών πραγμάτων, ζουν, χωρίς να το
ξέρουν, μέσα στο ψέμα. Πάντοτε βέβαια, για τον Πλάτωνα, υπάρχει η
δυνατότητα απεμπλοκής των αλυσοδεμένων ανθρώπων από τις πλάνες τους. Για
να το πετύχουν αυτό, χρειάζεται να αποδεσμευτούν από τις αλυσίδες τους.
Αυτές συμβολίζουν τις αισθήσεις τους, που τους υποχρεώνουν να
παρατηρούν μόνο τα απατηλά είδωλα των ιδεών, των αληθινών όντων. Αντί
για τις αισθήσεις τους όμως θα πρέπει να εμπιστευτούν το νου τους.
Ο ρόλος του Μύθου και η θέση του Φιλόσοφου στην Πολιτεία του Πλάτωνα
Ο φιλόσοφος - ηγέτης
Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης του
φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να
αποδίδουν τα μη πραγματικά σχήματα των σκιών με όρους και έννοιες, ενώ
πιστεύουν ότι οι σκιές αυτές είναι η πραγματικότητα.
Το ότι οι φυλακισμένοι, ωστόσο, μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές, δε
σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μες στο σπήλαιο. Αν
κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο,
θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω. Αν, ωστόσο,
συνηθίσουν το φως, θα δουν καθαρά τον Ήλιο, που συμβολίζει το Αγαθό,
και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μες στο σπήλαιο ήταν απλά αντίγραφα
των αληθινών. Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω, λυπούμενοι τους
φυλακισμένους συντρόφους τους. Πίσω, όμως, στο σπήλαιο, δε θα μπορούν να
συνηθίσουν στο σκοτάδι, και, προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους
την αλήθεια, ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους.
Σωκράτης : « -Και αν κανείς ήθελεν να επιχειρήσει να τους λύσει από τα
δεσμά τους και να τους ανεβάσει, δεν θα ήσαν ικανοί να τον σκοτώσουν αν
ημπορούσαν να τον πιάσουν στα χέρια τους; Αφου θα θεωρούσαν ότι θέλει να
τους κάνει κακό και να τους τυφλώσει ενώ αυτός θέλει να τους δείξει το
μόνο αληθινό Φώς.» Γλαύκων : «-Το δίχως άλλο!». Έχουμε πολλά θλιβερά
ιστορικά παραδείγματα εν προκειμένω. Ο ίδιος ο Σωκράτης είχε τραγικό
τέλος, επειδή εισήγαγε καινά δαιμόνια...
Ωστόσο, όσοι ελευθερώθηκαν, οι φιλόσοφοι, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους.
Συχνά, ο Ήλιος, που συμβολίζει το Αγαθό, ωθεί στην ερμηνεία του Μύθου
του Σπηλαίου από θρησκευτικής απόψεως: χωρίς Θεό, οι άνθρωποι ζουν μες
το σκοτάδι.
Ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο, για ολόκληρο το έργο της Πολιτείας, εκφράζει
την εμμονή στα αισθητά πράγματα, όσων μπορούν οι άνθρωποι να αντιληφθούν
με τις αισθήσεις τους, ενώ η άνοδος στον πραγματικό κόσμο και η όραση
των αληθινών Ιδεών υπό το φως του Ήλιου οδηγούν στην κατα τον Πλάτωνα
απόλυτη αλήθεια :
Την εναρμόνιση των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού.
Καθηλωμένοι στην ίδια θέση οι έγκλειστοι βλέπουν μόνο σκιές και,
ελλείψει άλλων ερεθισμάτων, θεωρούν αυτονόητη την αυθεντικότητά τους. Τα
δεσμά τούς στερούν κάθε δυνατότητα κίνησης, αυτενέργειας και διεύρυνσης
του οπτικού τους πεδίου. Προσωπική δράση δεν υφίσταται. Υπάρχει μόνον
όρασης αλλά και αυτή δεν είναι άλλο από παθητική παρατήρηση των
συμβάντων, αναντίρρητη αποδοχή των δεδομένων των αισθήσεων, άγνοια,
πλάνη.
Η ανάβαση στον κόσμο του φωτός συνιστά μια πορεία, η οποία ξεκινώντας
από μια αρνητική γνώση, από τη γνώση "του τι δεν είναι", απολήγει στην
αυτογνωσία και την κοσμογνωσία. Ο κόσμος του σπηλαίου απεικονίζει την
εμμονή της ψυχής στο αισθητόν, την υπερεκτίμησή του, την παντελή
κυριαρχία των αισθήσεων και του επιθυμητικού τμήματός της επί του
λογιστικού. Η προσκόλληση στο γίγνεσθαι επιφέρει ψυχική σύγχυση, νόσον,
ενώ η θέασις των όντων εσωτερική ισορροπία , την εναρμόνιση των τριών
τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού μέρους της. Για τον
Πλάτωνα, το αίτημα της αυτογνωσίας είναι πρωταρχικό. Ακόμη κι αν δε
βρεθεί ποτέ ο φιλόσοφος -ηγέτης που θα διοικήσει την ιδανική πολιτεία,
κάθε άνθρωπος χωριστά θα πρέπει να επιδιώξει τουλάχιστον να ρυθμίσει το
πολίτευμα της ψυχής του.
Η ερμηνεία της αλληγορίας του σπηλαίου του Πλάτωνα στη σύγχρονη εποχή
ΜΜΕ και Προπαγάνδα
Οι άνθρωποι, από αρχαιότατες εποχές ως σήμερα, ζούμε φυλακισμένοι στα
σώματά μας, μέσα στις παραισθήσεις, τις ψευδαισθήσεις και τις αυταπάτες
μας που δημιουργούνται από τον εγωκεντρισμό, την επιθυμία για απόκτηση
και εξουσία, τον ατομικισμό, την αδιαφορία για τους άλλους, την
προσκόλληση μόνο στις σωματικές μας ανάγκες και σε αυτές που μας
προστάζει η αυτοϊκανοποίηση του εαυτούλη μας και την άκριτη υπακοή σε
αυτό που μας παρουσιάζουν ως πραγματικό και ως την μοναδική μας επιλογή
για ζωή . Για να γνωρίσουμε την αλήθεια, πρέπει ν’ αποτινάξουμε τα δεσμά
των αισθήσεων αλλά και τα δεσμά των ποικίλων εξουσιαστών, που αφήνουν
ν’ αντιλαμβανόμαστε μόνο τα αντίγραφα και τις απατηλές σκιές της
πραγματικότητας.
Έρχεται όμως κάποια στιγμή, που κάποιοι δεσμώτες, καταφέρνουν ν’
απαλλαγούν απ’ την επιρροή των αισθήσεων και των δογμάτων και να
γνωρίσουν την αλήθεια, βασιζόμενοι στις αποδείξεις που τους παρέχει μόνο
ο ορθός λόγος και η καθαρή σκέψη. Οι άνθρωποι αυτοί είναι οι φιλόσοφοι
και οι «πεπαιδευμένοι», οι μορφωμένοι, που η παιδεία τους δείχνει τον
τρόπο πώς, ξεγλιστρώντας μέσα από τα ποικίλα δογματικά δίχτυα, να
ξεφύγουν από τη μοίρα των δεσμωτών της σπηλιάς…
Άλλωστε ο κόσμος του σπηλαίου και όσα διαδραματίζονται εντός του είναι
τόσο δεδομένος, ώστε να μη γεννά την παραμικρή αμφιβολία για το αν είναι
αληθινός. Ωστόσο αυτό συμβαίνει και στη δική μας πραγματικότητα που
δεδομένα και αληθινά θεωρούνται μόνο όσα μας δείχνουν τα ΜΜΕ, όσα μάθαμε
στο σχολείο, όσα αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας όχι όμως με τον
νου μας, όσες επιθυμίες απορρέουν από τις σωματικές μας ανάγκες αλλά και
τις ανάγκες επιβεβαίωσης του υπέρμετρου εγώ μας με αποτέλεσμα όλα αυτά
να έχουν οδηγήσει τον άνθρωπο στη ψευδαίσθηση πως είναι μόνος του και ο
μόνος τρόπος να επιβιώσει είναι εις βάρος των άλλων και της φύσης.
Οι ομοιότητες με την ταινία Matrix
ο κόσμος του Μάτριξ (σπηλιά -ΜΗΤΡΑ - matrix)
Ο πυρήνας του μύθου του σπηλαίου ξαναπροτάθηκε, σε σύγχρονη εκδοχή, στην
ταινία το Matrix (1999) των αδερφών Andy και Larry Wachowsky
(Γουατσόφσκυ). Η ταινία, ως γνωστόν, περιγράφει ένα μέλλον στο οποίο ο
κόσμος όπως τον ξέρουμε εμείς είναι ουσιαστικά το Matrix, μια εικονική
πραγματικότητα που δημιουργήθηκε και συντηρείται από νοήμονες μηχανές
προκειμένου να κατευνάσει, υποτάξει και εκμεταλλευτεί τον ανίδεο
ανθρώπινο πληθυσμό ως πηγή ενέργειας (παραγωγής και κατανάλωσης, θα
λέγαμε).
Όπως στο μύθο του σπηλαίου, ο κόσμος του Μάτριξ (σπηλιά -ΜΗΤΡΑ - matrix)
, είναι ένας κόσμος παραισθήσεων. Οι άνθρωποι ζουν και κινούνται σε
αυτόν, χωρίς να υποψιάζονται την πραγματική «ψεύτικη» κατάστασή του. Η
ταινία αναφέρεται δήθεν στο μέλλον, για ευνόητους λόγους, ενώ περιγράφει
γλαφυρά τη σύγχρονη κατάσταση της ανθρωπότητας. Στην πρώτη ταινία της
σειράς, ο ήρωας ο Neo, διαλέγει το κόκκινο χάπι που του επιτρέπει να
προχωρήσει στην αφύπνιση. Ο Σκοτεινός, όπως τον αποκαλούσαν, Ηράκλειτος
δηλώνει χαρακτηριστικά :
« ΕΝΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΞΥΠΝΗΤΟΥΣ. ΟΙ ΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟΙ ΖΟΥΝ Ο ΚΑΘΕΝΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟ».
Όμως δεν θέλουν όλοι οι άνθρωποι να ξεφύγουν από το Μάτριξ!.. Δεν είναι
όλοι έτοιμοι να αντικρούσουν την φοβερή πραγματικότητα. Θέλουν σαν το
Σάιφερ να ζουν στον ψεύτικο κόσμο. Όταν τους δίνουν «το κόκκινο και το
μπλε χάπι», δεν επιλέγουν οι περισσότεροι το κόκκινο που θα τους
οδηγήσει στο «ξύπνημα». Προτιμούν να μένουν στο όνειρο, παρά να
αντιληφθούν το μέγεθος του εφιάλτη στον οποίο είναι έτσι κι αλλιώς
μπλεγμένοι.
από την ταινία the Matrix
Οι παρόμοιες ερμηνείες του Μύθου και της ταινίας Μάτριξ στη σημερινή πραγματικότητα
Ομοιότητες του μύθου με το Μάτριξ
Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κανένα να ξυπνήσει με το ζόρι. Αυτό όμως που
έχουμε υποχρέωση είναι να καταστήσουμε εμφανή και προσβάσιμη την έξοδο
από το τούνελ γι' αυτούς, που έχουν κουραστεί να ζουν στο όνειρο-εφιάλτη
και η ψυχή τους είναι έτοιμη να ανθίσει στη συνειδητότητα. Δεν είναι
χρήσιμο να περιμένουμε την έλευση του Νέου (Νήο=New) εκλεκτού για να μας
σώσει από τη μηχανικότητα, γιατί μόνο ο καθένας μπορεί, με τη δική του
προσπάθεια και τη σχετική εξωτερική βοήθεια, να γίνει o σωτήρας του
εαυτού του. Τα πράγματα όμως δεν είναι και τόσο ζοφερά. Αυτή είναι η μία
πλευρά της Σελήνης, η σκοτεινή. Υπάρχει όμως και η άλλη που μας κάνει
να είμαστε, υπό όρους, αισιόδοξοι....Είναι η πλευρά που υπάρχει στην
έξοδο του σπηλαίου....
RAMNOUSIA